Posłuchaj historii Ratusza w Radymnie
Ratusz kiedyś i dziś
(Przeciągnij suwak w lewo lub w prawo aby zobaczyć jak zmienił się wygląd budynku na przestrzeni lat)
Historia Radymna jako miasta rozpoczyna się z rokiem 1431, kiedy to „oddaliwszy prawo polskie y ruskie” miejscowość uzyskała prawa miejskie według wzoru magdeburskiego. Oprócz licznych przywilejów związanych z lokacją miasta, już w 12 lat później, bo w roku 1443 w Radymnie wytyczono miejsce na prostokątny rynek i polecono wybudować ratusz z wagą miejską i postrzygalnią sukna.
Radymno, jako ośrodek rzemieślniczo-handlowy, położony przy ważnym trakcie oraz przy spławnej rzece San, bardzo szybko dorobił się czworobocznego rynku, stanowiącego obszerny plac targowy, z usytuowanym na środku drewnianym ratuszem – siedzibą samorządowych władz miasta. Na czele owych samorządowych władz stał wójt (przed 1431 r. sołtys), będący zwierzchnikiem miasta, a także w pewnych okresach, sędzią miejskim. Niemalże od początku istnienia w ratuszu obradowała mniej lub bardziej liczna rada miejska.
Kolejne wojny, napady, grabieże, a szczególnie pożary powodowały niszczenie całego Radymna, w tym szczególnie drewnianej zabudowy rynku wraz z ratuszem. Radymnianie wielokrotnie zmuszeni byli odbudowywać nieruchomości przy rynku i sam ratusz – symbol praw miejskich i pozycji społeczno-materialnej mieszczan.
Ów okres pożarów, wojen i zniszczeń zakończył się dopiero u schyłku tzw. wojny północnej (1700-1721). Naturalnym jest, że tak długotrwały czas nieszczęść, klęsk i niepokojów spowodował, że Radymnianom nie udało się w szybkim czasie definitywnie odbudować swojego miasta. W połowie XVIII w. rynek w Radymnie posiadał co prawda 12 domostw obszernych (tzw. zajezdnych domów), 9 zwykłych i 10 małych domków, jednakże wciąż pozostawało do wypełnienia 15 pustych placów rynkowych. Na środku ponownie stanął drewniany ratusz, jednakże jego fundatorem był biskup Aleksander Antoni Fredro, a nie zubożali wówczas mieszczanie. Dlatego też mieszczanie nie mogli swobodnie dysponować budynkiem ratusza, choć był to gmach dość obszerny, posiadający przepoławiającą go sień i liczne, różnej wielkości pomieszczenia. Na zwieńczającej gontowy dach kopule wisiał ówczesny herb miasta – biskupia infuła.
Rok 1772 i pierwszy zabór, w ramach którego Radymno weszło w skład Cesarstwa Austriackiego, doprowadził do pewnych zmian w życiu mieszkańców i funkcjonowaniu miasta. Ratusz wchodził w rok 1772 jako miejsce obrad samorządu miejskiego, w którego skład wchodził burmistrz, wójt miejski oraz czterech ławników. Do pomocy posiadali przydzielonego pisarza, który trzymał również pieczę nad archiwaliami miejskimi. Władze austriackie starały się przede wszystkim wykorzystać materialnie potencjał miasta, redukując przy tym swobody samorządowe. Siłą rzeczy zmienił się nieco status ratusza. Przestał być siedzibą sądu, gdyż ten podporządkowano pod magistrat w Jarosławiu. W zamian za to w Radymnie powstał etap (tzw. kurs) pocztowy, którego siedziba znajdowała się prawdopodobnie w budynku ratuszowym.
Początek zmian na lepsze to rok 1857, kiedy to Radymno (przejściowo) stało się siedzibą powiatu oraz ponownie (już na dłużej) siedzibą sądu. Wówczas najprawdopodobniej nastąpiła zmiana herbu miasta – biskupia infuła została zastąpiona wizerunkiem żaglowca kołyszącego się na falach. Kolejny etap w historii miasta i ratusza, w którym znajdowały się wszystkie najważniejsze miejskie arendy, to rok 1867, czyli faktyczny początek istnienia tzw. Autonomii Galicyjskiej. Co prawda Radymno przestaje być siedzibą powiatu, ale powiat sądowy pozostaje, a samo miasto staje się, podobnie jak inne miejscowości w tym okresie, siedzibą prawdziwego samorządu terytorialnego. Druga połowa XIX wieku i początek XX to okres ponownego rozkwitu miasteczka, którego odzwierciedleniem było powstanie na przełomie tych wieków nowego, murowanego ratusza, w takiej postaci, jaką przedstawia go niniejsza makieta.
Murowany budynek posiadał wieżyczkę, na której umieszczono nowy herb miasta. W ratuszu swoją siedzibę miały przede wszystkim władze miasta oraz miejscowy sąd, ale nie zabrakło także miejsca na kilka sklepów i prawdopodobnie aptekę. W dniu 22 maja 1906 r. odbyło się w Radymnie nabożeństwo żałobne po śmierci słynnego w całym kraju powieściopisarza pochodzącego z Radymna, Jana Zachariasiewicza. Po nabożeństwie, w sali rady miejskiej – najbardziej okazałym pomieszczeniu w mieście – odbył się wieczór pamięci poświęcony temu pozytywistycznemu autorowi. Podobnie po 1918 roku, już w wolnej Polsce, ratusz w Radymnie był nie tylko miejscem, w którym zbierała rada miejska, ale też miejscem, w którym wszyscy mieszkańcy gromadzili się w najważniejszych dla miasta chwilach.
Kres funkcjonowania ratusza przyszedł 10 września, czyli w momencie wkroczenia Niemców. W następstwie rzekomego strzału, który padł z budynku ratusza, Niemcy postanowili go spalić. W pożarze stracone zostały również archiwalia miejskie, w wyniku czego dziś historia Radymna jest tak trudna do odtworzenia.
Ratusz w Radymnie
Wizualizacja
Autor: mgr Hubert Albertusiak