Posłuchaj historii Cerkwi w Radymnie
Cerkiew kiedyś i dziś
(Przeciągnij suwak w lewo lub w prawo aby zobaczyć jak zmienił się wygląd budynku na przestrzeni lat)
Cerkiew jako świątynia prawosławna, a później greckokatolicka, była związana przede wszystkim z ludnością rusińską. Początkowo jednak społeczność ta skupiała się najliczniej w pobliskim Skołoszowie, w którym powstała pierwsza prawosławna świątynia w okolicy. Większe zmiany nastąpiły dopiero w wieku XVI, kiedy to istniała już przed miastem od strony wschodniej jedna cerkiew, a w roku 1562 r. biskup Przemyski Walenty Herburt wyznaczył miejsce na kolejną, już wewnątrz zabudowań miejskich. W związku z tym w wiek XVII Radymno weszło z dwiema cerkwiami, z tym że tylko jedną z nich, tę późniejszą, nazywano miejską. Owa drewniana cerkiew znajdowała się na niewielkim wzniesieniu w pobliżu bramy przemyskiej (niedaleko dzisiejszego budynku MOK), czyli w tym samym miejscu, w którym później posadowiono cerkiew murowaną.
Cerkiew miejska byłą świątynia parafialną, dla której w 1764 r. papież Klemens XIII nadał odpust, najprawdopodobniej w święto Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny (15 sierpnia wg kalendarza juliańskiego, 28 sierpnia wg kalendarza gregoriańskiego).
Już przynajmniej od roku 1693 istniało w Radymnie na podgrodziu bractwo cerkiewne pod wezwaniem Świętej Trójcy, które zatwierdził w tymże roku Innocenty Winnicki, greckokatolicki biskup przemyski, sanocki i samborski. W cerkwi swoje ołtarze posiadały również organizacje cechowe, w tym najważniejszy w historii miasta cech Sietniczo-Kupiecki, z którego w późniejszym czasie powstało pierwsze w kraju Towarzystwo Powroźnicze.
W 1806 roku, gdy proboszczem parafii był ks. Ihnatyj Dawydowycz, w miejscu dawnej, XVI-wiecznej, powstała nowa, choć wciąż drewniana cerkiew. Służyła ona swym greckokatolickim wiernym niemalże 100 lat, tj. do lipca 1905 roku, kiedy to spłonęła doszczętnie. Obok cerkwi znajdowała się plebania, a także budynek szkoły i przycerkiewnego szpitala. Po pożarze przez rok służbę Bożą odprawiano w kościele rzymskokatolickim.
Jesienią 1906 r. przystąpiono do budowy nowej, murowanej świątyni. Autorem projektu był ukraiński architekt inż. Wasyl Nahirnyj, który zaprojektował ponad 200 cerkwi w Galicji, a wykonawcą zostało czeskie przedsiębiorstwo. W 1907 r. budowa cerkwi utknęła na skutek konfliktu między komitetem budowy cerkwi, a proboszczem parafii greckokatolickiej. W listopadzie w wyniku konfliktu odszedł ks. Nykołaj Prus-Wysniewskij, a przyszedł ks. Kornylij Kuzyk. On to dużą część funduszy pozyskał od polskich ofiarodawców oraz od cesarza Austro-Węgier Franciszka Józefa I. Cesarską dotację upamiętniono marmurową tablicą umieszczoną przy wejściu do cerkwi. W 1911 r. budowę zakończono, a 26 maja 1912 r. nową cerkiew poświęcił greckokatolicki biskup przemyski Konstiantyn Czechowycz.
Cerkiew greckokatolicka Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny w Radymnie (ukr. Храм Успення Пресвятої Богородиці) stała przy ul. Cerkiewnej. Była to budowla klasycystyczna, orientowana na wschód. Nawiązywała także do baroku zachodniej i wschodniej Europy. Świątynia została zbudowana na planie krzyża łacińskiego, na przecięciu którego znajdowała się kopuła, umieszczona na wysokim bębnie. Wejście do świątyni miało formę klasycznego portyku kolumnowego, nad którym znajdował się tympanon z przedstawieniem Trójcy Świętej. Po obydwu stronach wejścia znajdowały się dwie wieże, służące jako dzwonnice.
W czasie I wojny światowej, zwłaszcza podczas bitwy pod Radymnem w 1915 r., cerkiew w wyniku ognia artyleryjskiego uległa znacznemu uszkodzeniu. Remont objął generalną naprawę kopuł, a także obicie w kilku miejscach gzymsu koronującego kopuły głównej, przemalowanie jednym kolorem całego gzymsu, naprawę schodów do zakrystii, wzmocnienie bariery przy galerii (betonowej płycie), poprawienie wszystkich dachów, rynien i spadków korytek dachowych, sporządzenie nowych drzwi dębowych głównych, a także naprawę drzwi w jednej z wież. Remont zakończył się w 1929 roku, a jego efekty przedstawia niniejsza makieta.
Pewnym zniszczeniom cerkiew uległa również w czasie II wojny światowej, ale najważniejszym dla jej dalszej historii był fakt delegalizacji przez władze komunistyczne Kościoła greckokatolickiego w Polsce. Dalsze wydarzenia były jedynie konsekwencją tej decyzji. Przez krótki okres czasu cerkiew w Radymnie służyła jako kościół rzymskokatolicki. W 1947 r. urządzono w niej magazyn materiałów budowlanych, a w maju 1961 r. świątynię zburzono. Do niedawna na jej miejscu znajdowało się boisko szkolne.
Cerkiew w Radymnie
Wizualizacja
Autor: mgr Hubert Albertusiak